شواهد میدانی بیانگر آن است که یک خطر فوری و البته بسیار محتمل‌تر از جنگ هسته‌ای اروپا را تهدید می‌کند: «بروز یک فاجعه ناخواسته هسته‌ای.»نزدیک به سه ماه قبل، درگیری‌های خطرناک نیروهای نظامی روسیه و اوکراین در نزدیکی نیروگاه هسته‌ای زاپروژیا باعث شد رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به همراه تعدادی از بازرسان این نهاد وابسته به سازمان ملل متحد به اوکراین سفر کرد تا جهان «از ایمنی و امنیت بزرگ‌ترین نیروگاه اوکراین و اروپا» اطمینان حاصل کند.
به گزارش نباءخبر،سیاستمداران و کارشناسان بسیاری از زمان آغاز حمله همه‌جانبه روسیه به اوکراین در فوریه 2022 درخصوص احتمال بروز جنگ هسته‌ای میان مسکو و غرب هشدار داده‌اند اما شواهد میدانی بیانگر آن است که یک خطر فوری و البته بسیار محتمل‌تر از جنگ هسته‌ای اروپا را تهدید می‌کند: «بروز یک فاجعه ناخواسته هسته‌ای.»نزدیک به سه ماه قبل، درگیری‌های خطرناک نیروهای نظامی روسیه و اوکراین در نزدیکی نیروگاه هسته‌ای زاپروژیا باعث شد رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به همراه تعدادی از بازرسان این نهاد وابسته به سازمان ملل متحد به اوکراین سفر کرد تا جهان «از ایمنی و امنیت بزرگ‌ترین نیروگاه اوکراین و اروپا» اطمینان حاصل کند.
این‌بار درحالی که دو طرف نسبت به خطرات بروز بحران هسته‌ای آگاهند و می‌دانند کوچک‌ترین اتفاق ممکن است بزرگ‌ترین فاجعه را رقم بزند، از اواسط ماه نوامبر بار دیگر درگیری‌ها در اطراف نیروگاه شدت گرفته و طرفین یکدیگر را به بمباران و به گلوله بستن نیروگاه هسته‌ای زاپروژیا متهم می‌کنند.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در بیانیه‌ای که روز 20 نوامبر روی وبسایت خود قرار داد نوشته است که عصر روز 19 نوامبر و صبح روز 20 نوامبر چند انفجار در محوطه اطراف نیروگاه هسته‌ای زاپروژیا آرامش موقت این نیروگاه را پس از نزدیک به سه ماه بر هم زد. در پی این اتفاق رافائل گروسی مدیرکل آژانس خواستار انجام اقداماتی «فوری و ضروری» برای جلوگیری از یک فاجعه هسته‌ای شد. طی این بیانیه آمده است که بازرسان آژانس که در محلی در نزدیکی نیروگاه مستقر هستند به چشم خود برخی از این انفجارها را دیده‌اند.
پیش‌تر در اواخر شهریور ماه، اصابت موشک روسی به مکانی در 300 متری رآکتورهای نیروگاه پیودنوکراینسک دومین نیروگاه هسته‌ای بزرگ اوکراین نیز نگرانی‌ها درخصوص بروز یک فاجعه هسته‌ای را افزایش داده بود.
چرا زاپروژیا مهم است؟
نیروگاه اتمی «زاپروژیا» در جنوب اوکراین و کنار رودخانه «دنیپر» و در ۳۲۵ کیلومتری نیروگاه مشهور چرنوبیل ساخته شده که پیش‌تر به تصرف نیروهای ارتش روسیه درآمده است. ظرفیت کل این نیروگاه ۶ هزار مگاوات اعلام شده که گفته می‌شود برای تامین برق حدود چهار میلیون منزل مسکونی کافی است. این نیروگاه در شرایط عادی یک پنجم برق اوکراین و تقریبا نیمی از انرژی هسته‌ای مورد نیاز این کشور را تولید می‌کند. ساخت اولین رآکتور این نیروگاه در سال ۱۹۷۹ آغاز شد، زمانی که اوکراین بخشی از اتحاد جماهیر شوروی سابق بود. نیروگاه «زاپروژیا» که دارای شش رآکتور
VVER-1000 ساخت شوروی است رسما در سال ۱۹۸۵ افتتاح شد. آخرین رآکتور این نیروگاه اما بنا به گزارش خبرگزاری فرانسه در سال ۱۹۹۵ راه‌اندازی شد. عمر رآکتورهای این نیروگاه براساس ارزیابی‌های به عمل آمده بین ۴۰ تا ۶۰ سال تخمین زده می‌شود.
به گزارش یورونیوز، نیروگاه «زاپروژیا» مجهز به رآکتورهای آب تحت فشار است که با الگوبرداری از زیردریایی‌های اتمی طراحی شده و از آن به عنوان یکی از ایمن‌ترین رآکتورها در جهان یاد می‌شود. رآکتورهای VVER-1000 نیروگاه «زاپروژیا» با سوخت غنی شده از ایزوتوپ شکاف‌پذیرِ اورانیوم ۲۳۵ کار می‌کنند. این رآکتورها به وسیله بخار گرم شده توسط هسته مرکزی کار می‌کنند اما برخلاف دیگر رآکتورها، در آن بخارِ آلوده به مواد هسته‌ای برای چرخاندن توربین‌ها مورد استفاده قرار نمی‌گیرد، بلکه این بخار تنها برای گرم کردن مدار دیگری از بخارهای غیرآلوده به کار گرفته می‌شود که توربین‌ها توسط آنها به گردش در می‌آیند. این تکنیک سبب می‌شود تا کارکنان نیروگاه در معرض سطح نسبتا پایینی از مواد رادیواکتیو خطرناک قرار گیرند.
چه کسی زاپروژیا را بمباران می‌کند؟
سازمان‌های بین‌المللی تاکنون تحقیقاتی مستقل درخصوص عامل اصلی حمله به نیروگاه زاپروژیا – چه در شهریور ماه در روزهای اخیر- انجام نداده‌اند و هیچ نهاد بین‌المللی معتبری درخصوص مبدا این حملات اظهارنظری دقیق نداشته است.
مسکو و کی‌یف هر کدام طرف مقابل را مسوول این حمله معرفی می‌کنند و اظهارات طرف مقابل را اتهام‌زنی می‌نامند. روز 20 نوامبر ارتش روسیه که در حال حاضر کنترل نیروگاه و مناطق اطراف آن را دراختیار دارد در بیانیه‌ای تاکید کرد که «کی‌یف از اقدامات تحریک‌آمیزی که با هدف ایجاد خطر بروز یک فاجعه انسانی در نیروگاه هسته‌ای زاپروژیا صورت می‌گیرد، دست برنمی‌دارد.»
ارتش روسیه مدعی است در حملات اوکراین خطوط برقی که نیروگاه را تغذیه می‌کند، واحدهای چهارم و پنجم نیروگاه و «ساختمان ویژه شماره 2» هدف قرار گرفته است. ساختمان ویژه شماره 2 ساختمانی است که کارشناسان روس پیش‌تر اعلام کرده بودند در آن سوخت هسته‌ای نگهداری می‌شود.
در فاصله کوتاهی پس از صدور بیانیه ارتش روسیه، انرژاتم شرکت دولتی اداره‌کننده نیروگاه‌های هسته‌ای در اوکراین طی بیانیه‌ای مدعی شد که روسیه در پس حملات علیه مناطق نزدیک به نیروگاه زاپروژیا قرار داشته است. در این بیانیه نوشته شده است که «صبح امروز (20 نوامبر) حملاتی علیه منطقه زاپروژیا صورت گرفت که مجموعا 12 انفجار در اطراف این نیروگاه ثبت شد.» انرژ اتم نوشته است که «روسیه یک‌بار دیگر تمام جهان را در خطر بروز یک فاجعه قرار داده است.»
دمیتری پسکوف، سخنگوی دولت روسیه یکی از ارشدترین مقام‌هایی بود که روز سه‌شنبه 22 نوامبر به مساله زاپروژیا واکنش نشان داد. او در گفت‌وگو با خبرنگاران اعلام کرد: «اوکراین باید سلاح‌های سنگین خود را از زاپروژیا دور کند» و افزود، هیچ پیشرفتی در زمینه ایجاد منطقه امن برای نیروگاه هسته‌ای مشاهده نمی‌شود.
وضعیت ایمنی نیروگاه هسته‌ای زاپروژیا
کارشناسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به‌رغم آسیب‌های فراوان وارده به تاسیسات نیروگاه هسته‌ای زاپروژیا در جریان گلوله‌باران روزهای اخیر هیچ تهدیدی فوری و مستقیمی برای ایمنی هسته‌ای در این نیروگاه مشاهده نکردند. تجهیزات کلیدی نیروگاه در وضعیت خوبی قرار دارند و شش بلوک آن به‌طور باثبات در حال کار هستند، با این حال، خسارات گسترده‌ای ثبت شده است، به‌طور خاص، مخازن ذخیره‌سازی میعانات آسیب‌دیده است و منجر به نشت مواد غیر رادیواکتیو شد، همچنین چهار رآکتور همچنان در حالت خاموشی سرد و دو رآکتور دیگر در حالت خاموشی گرم هستند. علاوه بر این، کارشناسان تصریح کردند که جاده اصلی در امتداد بلوک‌های رآکتور نیروگاه هسته‌ای زاپروژیا، راه‌آهن غیرفعال تاسیسات و همچنین خط لوله هوای فشرده مورد اصابت ترکش قرار گرفته است.
روس‌ها ادعا می‌کنند که این نیروگاه در معرض فاجعه هسته‌ای قرار دارد. به گزارش خبرگزاری «تاس»، «آلکسی لیخاچف» مدیر شرکت «روس اتم» با هشدار به جامعه جهانی گفت که این نیروگاه در معرض خطر فاجعه هسته‌ای قرار دارد. وی با درخواست جهت اقداماتی در این زمینه گفت که باید هر کاری را که می‌توان انجام داد تا امنیت این نیروگاه هسته‌ای تامین شود.
اهمیت انرژی برای آینده جنگ
روسیه در اولین روزهای حمله همه‌جانبه خود به خاک اوکراین، کنترل این تاسیسات را به دست گرفت و از آن زمان این نیروگاه به وسیله کارمندان اوکراینی و با مدیریت نظامیان و متخصصان روس اداره می‌شود. اوکراین معتقد است تا زمانی که کنترل این نیروگاه دراختیار روس‌ها باشد هیچ امنیتی وجود ندارد و در مقابل روسیه نیز حاضر نیست دست از اشغال این بخش از خاک اوکراین بردارد.
با این حال به نظر می‌رسد مساله دو طرف صرفا به موضوع اداره نیروگاه مربوط نباشد. اوکراین مدعی است که روسیه در آستانه فرا رسیدن فصل زمستان تمام تلاش خود را به کار بسته تا زیرساخت‌های اساسی اوکراین را هدف قرار دهد. در صورتی که روسیه بتواند در این زمینه موفق باشد و زیرساخت‌های اساسی اوکراین را برای همیشه یا دست‌کم موقتا از دور خارج کند، با دراختیار داشتن مدیریت زاپروژیا در این شرایط این امکان را دراختیار روس‌ها قرار می‌دهد که هر زمان اراده کردند اوکراین را در حوزه انرژی تحت فشار قرار دهند.
ولودیمیر زلنسکی رییس‌جمهور اوکراین از این مساله به عنوان «تروریسم انرژی» یاد می‌کند.
زلنسکی در اوایل ماه نوامبر گفت: «این حقیقت که روسیه علیه بخش انرژی اوکراین به تروریسم متوسل شده، نشان‌دهنده ضعف دشمن است. آنها در میدان نبرد قادر به شکست اوکراین نبوده و از این رو در تلاشند تا از این راه به مردم ما ضربه بزنند.» بنا به ادعای زلنسکی، تنها در هفته جاری، حملات روسیه به زیرساخت‌های حیاتی در مناطق کی‌یف، چِرکاسی، کایروهراد، خارکف و زاپروژیا، به طور متناوب دسترسی میلیون‌ها نفر را به برق و آب قطع کرده و تا روز پنجشنبه، دسترسی حدود ۴.۵ میلیون مصرف‌کننده به منابع برق قطع شده است.
ولودیمیر زلنسکی، رییس‌جمهور اوکراین معتقد است: «حملات علیه نیروگاه‌ها و زیرساخت‌ها به این دلیل صورت می‌گیرد که در فصل سرما و هنگام افت دما مردم اوکراین زجر بکشند.» به گفته او، این حملات همچنین باعث می‌شود اوکراین نتواند از ظرفیت‌های خود برای صادرات برق به اروپا استفاده کند و در شرایطی که تحریم‌ها علیه انرژی روسیه مشکلاتی را برای کشورهای غربی ایجاد کرده، هدف از این حملات اعمال فشار از سوی مسکو علیه کشورهای غربی نیز به حساب می‌آید.
روزنامه نیویورک تایمز می‌نویسد: «درحالی که هوا روز به روز در اوکراین سردتر می‌شود و نیاز این کشور به برق و گرما افزایش می‌یابد، اوکراین در مقایسه با سال گذشته و شرایط پیش از آغاز جنگ بسیاری از تاسیسات زیرساختی خود را از دست داده و امکان جایگزینی آنها را نداشته است.»
براساس آمارهای دولتی در اوکراین این کشور پیش از آغاز جنگ 15 رآکتور هسته‌ای فعال داشت که در چهار نیروگاه فعال بودند و نیمی از نیاز اوکراین به برق را تامین می‌کردند. جز فرانسه، هیچ کشوری در اروپا برای تامین برق مورد نیاز خود تا این اندازه به نیروگاه‌های هسته‌ای وابسته نیست .
