در شاخص‌هاي توزيع درآمد، شاخصي با عنوان سهم هزينه (درآمد) در دهک محاسبه مي‌شود. منظور از آن، سهم مجموع هزينه‌ها (درآمدها)ي خانوارهاي آن دهک نسبت به هزينه (درآمد) کل جامعه است. در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۸، سهم هزينه در دهک خانوارهاي کل کشور نسبت به سال قبل تا دهک پنجم کاهشي بوده است و اين سهم در دهک‌هاي ششم تا آخر افزايش را نشان مي‌دهد.
به گزارش نباء خبر، بررسي گزارش توزيع درآمد ايراني‌ها در سال ۱۳۹۹ حاکي از آن است که گسل درآمدي ميان دارا و ندار افزايش يافته است. بررسي گزارش مرکز آمار ايران نشان مي‌دهد بر اساس سه معيار «ضريب جيني»، «سهم هزينه دهک‌ها از هزينه کل خانوار» و «نسبت هزينه گروه‌هاي پردرآمد به کم‌درآمد» شکاف درآمدي ميان خانوارهاي ايراني در سال ۹۹ نسبت به سال قبل از آن بيشتر شده است. «دنياي‌اقتصاد» در گفت‌وگو با جواد حسين‌زاده، رئيس مرکز آمار ايران، تحولات آماري سفره خانوار در گروه‌هاي متفاوت درآمدي را بررسي کرده است.
رئيس مرکز آمار ايران ضمن توضيح فرآيند توليد آمارهاي رفاهي، آمارهاي مربوط به شکاف درآمدي و رفاه ايرانيان را تشريح کرد. جواد حسين‌زاده، رئيس مرکز آمار ايران در گفت‌وگو با «دنياي‌اقتصاد» به سوالات متداول درباره نحوه محاسبه شاخص‌هاي رفاهي و تغييرات رفاهي در ايران پاسخ داد. او با اشاره به تاثيرات بحران کرونا در فرآيند جمع‌آوري آمار، از تغييرات در مکانيزم آمارگيري خبرداد.
او در ادامه به آمارهاي ضريب جيني اشاره کرد که و به برخي ابهامات درباره نابرابري پاسخ داد. همچنين طبق گفته‌هاي او سرانه مصرف کالاهاي اساسي در دهه ۹۰ شاهد تغييرات بوده است. حسين‌زاده در ادامه با تفسير برخي ازآمارها، و پاسخ به برخي از ابهامات، درباره گزارش‌هاي مرکز آمار ايران شفاف‌سازي کرد. زيرا بسيار پيش آمده که افراد، از مردم عادي و حتي کارشناسان و دانشگاهيان، درباره نحوه تهيه آمارهاي منتشرشده در گزارش هاي مرکز آمار سوالات و ابهاماتي داشته‌اند.
آخرين گزارش ارائه‌شده مربوط به سال ۱۳۹۹ نشان مي‌دهد وضعيت دهک‌هاي درآمدي شاهد تحولاتي بوده است. به‌طور کلي آيا مي‌توان عنوان کرد که وضعيت خانوارها در سال ۱۳۹۹ چه تغييري کرده است؟
در شاخص‌هاي توزيع درآمد، شاخصي با عنوان سهم هزينه (درآمد) در دهک محاسبه مي‌شود. منظور از آن، سهم مجموع هزينه‌ها (درآمدها)ي خانوارهاي آن دهک نسبت به هزينه (درآمد) کل جامعه است. در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۸، سهم هزينه در دهک خانوارهاي کل کشور نسبت به سال قبل تا دهک پنجم کاهشي بوده است و اين سهم در دهک‌هاي ششم تا آخر افزايش را نشان مي‌دهد. اين موضوع در خانوارهاي مناطق شهري نسبت به سال قبل تا دهک چهارم کاهشي بوده، در دهک پنجم ثابت مانده است و اين سهم در دهک‌هاي ششم تا آخر افزايش را نشان مي‌دهد. سهم هزينه در دهک خانوارهاي مناطق روستايي نسبت به سال قبل تا دهک هفتم کاهشي بوده و اين سهم در دهک‌هاي هشتم تا آخر افزايش داشته است. سهم ۲۰درصد کم‌درآمدترين و پردرآمدترين جمعيت، دو شاخصي است که نشان مي‌دهد مجموع دو دهک بالا و مجموع دو دهک پايين، هر کدام چه سهمي از کل درآمد (هزينه) موجود در جامعه را به خود اختصاص داده‌اند.
در سال ۱۳۹۹ سهم ۲۰درصد کم‌درآمدترين و پردرآمدترين جمعيت در کل کشور به ترتيب ۸/ ۵ و ۴/ ۴۷درصد است که هر دو شاخص نسبت به سال قبل کاهش يافته‌اند.
آمارهاي جديد حاکي از آن است که درآمد خانوارهاي دهک اول از هزينه آنها فراتر رفته؛ اين يعني در سال ۹۹ خانوار دهک اول موفق به پس‌انداز شده است؟ از طرفي در دهک دهم که درآمد کمتر از هزينه بوده، معنايش اين است که خانوار دهک دهم مجبور به خرج کردن از پس‌اندازهاي قبلي يا سرمايه‌هايش شده است؟
در اين طرح به هيچ عنوان اختلاف هزينه و درآمد به معناي پس‌انداز نيست. در طرح هزينه و درآمد خانوار، ما اطلاعات مربوط به يک‌سال گذشته خانوار را پرسش کرده و به نوعي در آن مقطع زماني عکس‌برداري مي‌کنيم. در اين طرح ما درباره دارايي‌ها و ثروت خانوار که موجب پس‌انداز در بلندمدت مي‌شود، سوالي نمي‌پرسيم؛ زيرا جزو اهداف اين طرح نيست. چنانچه در دهک اول يا به‌طور کلي در هر دهک درآمد خانوار بيش از هزينه‌اش باشد، نشان مي‌دهد متوسط خانوارها در آن دهک با توجه به درآمد سالانه‌اي که داشته‌اند، توانسته‌اند هزينه سالانه خود را پوشش دهند. در دهک‌هاي بالاي درآمدي چون خانوارها درآمد خود را از منابع مختلفي کسب مي‌کنند و گستردگي منابع درامدي دارند، ممکن است برخي از منابع درآمدي آنها به سوددهي نرسيده باشد و در آن مقطع زماني هزينه‌هاي شغلي آنها بيش از درآمدشان بوده و به همين دليل ممکن است در اين جا شاهد درآمد منفي خانوار نيز باشيم. براي بررسي دقيق‌تر خانوارهاي هر دهک، پيشنهاد مي‌شود که گزارش توزيع درآمد سال ۹۹ که در آن به تفصيل شاخص‌هاي مختلف توزيع درآمد محاسبه و ارائه شده است، مورد مطالعه قرار گيرد. اين گزارش هم اکنون از طريق درگاه ملي آمار قابل دسترسي است.
به‌طور کلي آمارهاي هزينه و درآمد خانوار بر اساس چه مکانيزمي تهيه مي‌شود و شيوع کرونا چه اثري در دقت جمع‌آوري آمارها داشته است؟
پرسش‌نامه طرح آمارگيري هزينه و درآمد خانوار با بيش از ۹۰۰ قلم اطلاعاتي توسط ماموران آمارگير آموزش ديده در هر استان، از طريق مصاحبه رودررو با خانوارهاي نمونه تکميل مي‌شود. به عبارت ديگر آمارگير حرفه‌اي طرح با يادآوري به خانوار و اعلام تمامي اقلام، به آنها کمک مي‌کند که هزينه‌هاي خود را به خاطر بياورد و آن را ثبت مي‌کند. زمان آماري براي پرسش‌هاي مختلف هزينه، برحسب مورد ماه گذشته و ۱۲ ماه گذشته است و زمان آمارگيري و اجراي اين طرح از اول ارديبهشت ماه همان سال تا پايان فروردين ماه سال بعد است.با توجه به شيوع ويروس کرونا و عدم امکان اجراي طرح آمارگيري هزينه و درآمد خانوار به‌صورت حضوري و مصاحبه با خانوار در کشور، پس از برگزاري جلسات کارشناسي مقرر شد آمارگيري به‌صورت مصاحبه تلفني از خانوار انجام پذيرد و چنانچه دسترسي به خانوار از اين طريق امکان‌پذير نبود، با رعايت تمامي پروتکل‌هاي بهداشتي براي مامور و خانوار، مصاحبه حضوري انجام گيرد. نتايج حاکي از آن است که درصد عدم پاسخگويي در مصاحبه تلفني نسبت به مصاحبه حضوري بيشتر شده است.
برخي معتقدند که با توجه به تورم ۳ سال اخير چگونگي گروه‌بندي هزينه خانوارها نياز به يک به‌روزرساني وجود دارد و شايد قرار دادن گروه آخر به‌عنوان خانوارهايي که هزينه سالانه آنها بيش از ۱۲۰ ميليون تومان است چندان دقيق نباشد؛ مثلا افرادي که بالاي ۵۰ميليون تومان در ماه هزينه مي‌کنند چنددرصد از خانوارها را شامل مي‌شوند؟ يا ميانگين درآمد بالاترين صدک چند است؟ آيا چنين اطلاعاتي در دسترس است؟
در طرح هزينه و درآمد خانوار گروه‌بندي‌ها هر چند سال يک بار بررسي و به‌روز مي‌شود و نظر کارشناسي در اين تجديد نظر بر اساس حداقل دستمزد و تورم موجود در مناطق شهري و روستايي کشور است. لازم به ذکر است که با وجود داده خام روي سايت مرکز آمار، کاربران طرح مي‌توانند در هر بازه‌اي از هزينه يا درآمد اطلاعات موردنياز خود را استخراج کنند. طرح هزينه و درآمد خانوار مرکز آمار ايران يکي از معدود طرح‌هاي نمونه‌گيري است که داده خام آن با حدود ۴۰هزار خانوار آمارگيري شده در دسترس تمام کاربران و محققان براي هرگونه بررسي قرار دارد.
آمارهاي مربوط به مصرف کالاهاي اساسي در دهه ۹۰ چگونه تغيير کرده است؟ آيا مي‌توان گفت که مردم به سمت استفاده از مواد غذايي ارزان و کم‌کالري حرکت کردند؟
مصرف سرانه اکثر کالاهاي اساسي اعم از برنج، گوشت دام، قند و شکر در دهه ۹۰ غالبا روندي کاهشي داشته است. در مقابل مصرف بعضي کالاها از جمله گوشت مرغ روند صعودي نشان مي‌دهد.
براي دسترسي به ريزترين اطلاعات مصرف کالاهاي اساسي در سطح کدهاي ۶ رقمي طي دوره مورد نظر مي‌توانيد به گزارش «برآورد مقدار مصرف کالاهاي اساسي در کشور ۱۴۰۰-۱۳۹۰» که در درگاه ملي آمار موجود است، مراجعه کنيد. همچنين با استفاده از فايل خام نتايج طرح هزينه و درآمد خانوار که از سال ۱۳۶۳ تاکنون در درگاه ملي آمار قرار دارد، محققان و پژوهشگران مي‌توانند روند استفاده از انواع موادغذايي را بررسي کنند.
بخش ديگري از آمارها مربوط به ضريب جيني و نسبت دهک‌هاي پردرآمد به کم‌درآمد است، اين آمارها در سال ۱۳۹۹ چه موضوعي را نشان مي‌دهد و آيا شکاف ميان دهک‌هاي جامعه بيشتر شده است؟
در سال ۱۳۹۹ ضريب جيني خانوارهاي ايراني ۴۰۰۶/ ۰ است که در مقايسه با سال قبل ۰۰۱۴/ ۰ افزايش نشان مي‌دهد. همچنين ضريب جيني خانوارهاي شهري و روستايي کل کشور به ترتيب ۳۸۳۵/ ۰ و ۳۵۹۰/ ۰ که نسبت به سال قبل به ترتيب ۰۰۰۸/ ۰ و ۰۰۵۱/ ۰ افزايش نشان مي‌دهد.
اگر فاصله بين درآمدي که ۱۰، ۲۰ و ۴۰درصد پايين‌ترين گروه جامعه به‌دست مي‌آورند با درآمد ۱۰، ۲۰ و ۴۰درصد از پردرآمدترين افراد جامعه، تفاوت زيادي داشته باشد، نشان‌دهنده توزيع ناعادلانه درآمد در يک سرزمين است.در سال ۱۳۹۹ نسبت ۱۰، ۲۰ و ۴۰درصد پردرآمدترين به ۱۰، ۲۰ و ۴۰درصد کم‌درآمدترين جمعيت در کل کشور به ترتيب ۹۶/ ۱۳، ۱۳/ ۸ و ۳۲/ ۴ است که نسبت به سال قبل هر سه شاخص افزايش يافته‌اند. اين موضوع در مناطق شهري به ترتيب ۰۲/ ۱۲، ۲۴/ ۷ و ۹۹/ ۳ است و در مناطق روستايي به ترتيب ۵۴/ ۱۰، ۴۵/ ۶ و ۶۳/ ۳ است که نسبت به سال قبل هر سه شاخص افزايش يافته‌اند.
