دوره اول مجلس شورای اسلامی هیچ درخواست تحقیق و تفحصی در مجلس اعلام وصول نشد، اما تعداد درخواست‌های تحقیق و تفحص در دوره دوم ۷ مورد، دوره سوم ۹ مورد، دوره چهارم ۱۹ مورد، دوره پنجم ۱۳ مورد، دوره ششم ۲۷ مورد، دوره هفتم ۲۶ مورد، دوره هشتم ۷۲ مورد، دوره نهم ۱۸۲ مورد و در نهایت دوره دهم حدود ۲۰۸ مورد عنوان شده است.
به گزارش نباء خبر،قالیباف گفت: گزارشی را از تحقیق و تفحص‌های دوره‌های قبل بررسی و متوجه شدیم آنها اثر مورد نظر را نداشته‌اند … برخی جهت گیری‌ها باعث شده نتیجه نهایی تفحصها ضعیف باشد.
این جمع بندی واقع بینانه قالیباف رئیس مجلس یازدهم پیرامون نتایج تحقیق و تفحص ها در قوه مقننه است که پنجم بهمن امسال و در جلسه رای گیری درباره تحقیق م تفحص از «غار علیصدر» بیان شد و البته تاثیری در نتیجه رای گیری نداشت و غار علیصدر هم تحقیق و تفحصی شد.
این روزها ، بازار تحقیق و تفحص داغ است و از وزارت نفت دولت‌های یازدهم و دوازدهم و نهاد ریاست جمهوری دوران روحانی تا اتاق بازرگانی ایران و شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور، صندوق بازنشستگی کارکنان صدا و سیما یا مشمول تحقیق و تفحص قرار گرفته اند یا تحقیق و تفحص از آنها در دستور کار مجلس قرار دارد.
نکته قابل توجه اینکه درخواست‌های تحقیق و تفحص نمایندگان چندین برابر نرخ تصویب آنها در صحن علنی مجلس یازدهم بوده است. طبق یک گزارش در مرداد ماه امسال ۱۸۹درخواست تحقیق و تفحص از سوی نمایندگان تقدیم هیات‌رئیسه شده بود. کمیسیون‌ها و هیئت رئیسه مجلس در کنترل میل نمایندگان به تحقیق و تفحصها نقش اساسی ایفا می‌کنند و عمده درخواست‌های نمایندگان در مرحله ارجاع به کمیسیون‌ها و بررسی در صحن علنی حذف می‌شوند. بررسی عملکرد مجلس دهم و نهم نیز تصویر مشابهی از فضای تحقیق و تفحصها به‌دست می‌دهد.
تحقیق و تفحص ها چقدر برای مجلس آب می‌خورد؟
گفته می شود هر تحقیق و تفحص در مجلس دهم ۲۵۰ میلیون تومان هزینه داشته که این رقم در شرایط فعلی تا یک میلیارد و پانصد میلیون تومان، امکان افزایش دارد. از سویی ۳۶۵ مورد تقاضای تحقیق و تفحص در مجلس دهم و ۲۱۶ تحقیق و تفحص در نوبت رسیدگی مجلس یازدهم ، نمایانگر هزینه بالای نظارت مجلس با ابزار تحقیق و تفحص است. ابزاری که می‌تواند با گزارشات کم هزینه تر دیوان محاسبات یا مرکزپژوهش‌ها جایگزین شود.
تحقیق و تفحص‌های انجام گرفته شده در ادوار مختلف مجلس نشان می‌دهد که عموما انجام تحقیق و تفحص دست‌کم ۶ ماه و حداکثر یک سال زمان نیاز دارد تا به نتیجه برسد. با احتساب۲۱۶ تحقیق و تفحص در نوبت رسیدگی، بایستی مجلس یازدهم درمجموع ۱۲۹۶ ماه معادل ۱۰۸ سال زمان برای تحقیق و تفحصها زمان صرف کند! با توجه به بی نتیجه باقی ماندن تحقیق و تفحص‌های مجلس دهم ،با یک حساب سرانگشتی، اگر هزینه هر گزارش در آن سال ، حدود ۲۵۰ میلیون تومان در نظر بگیریم، در مجموع بیش از ۵۰ میلیارد تومان هزینه ابزار نظارتی شده است که کارایی و اثربخشی لازم را نداشته است.
این در حالی است که به گفته سلیمی عضو هیئت رئیسه مجلس، «در حال حاضر حداقل ۲۱۶ تحقیق و تفحص در مجلس یازدهم در نوبت رسیدگی است» شمار ۱۸۹طرح تحقیق و تفحص ارائه شده به مجلس به ۶ پرونده به‌دلیل عدم‌صراحت درخواست، ترتیب اثر داده نشده است، ۱۴ پرونده در انتظار تعیین‌تکلیف نزد هیات‌رئیسه قرار داشته و ۱۶۹ پرونده دیگر نیز برای رسیدگی به کمیسیون‌های تخصصی ارجاع شده است و هیات رئیسه مجلس یازدهم می خواهد هزینه هر تحقیق و تفحص را تا مرز ۳۰ میلیون تومان نگه دارد. موضوعی که بنظر می رسد با توجه به سازوکار تحقیق و تفحص ها و نیروهای لازم برای اجرای این پروژه، امکان آن در عرصه عمل وجود ندارد.
تجربه عینی از هزینه واقعی یک تحقیق و تفحص
یوسفیان‌ملا، نماینده ادوار هفتم، هشتم، نهم و دهم مجلس می‌گوید: زمان ما هر تحقیق‌و تفحص حدود ۴۰۰-۳۰۰ میلیون تومان هزینه داشت. مواردی مثل کارشناس، اعزام به محل تحقیق‌و تفحص، خودروهای در اختیار، وعده‌های غذایی، حق ماموریت، بلیط هواپیما برای تحقیق خارج از شهر، هزینه هتل و… همه باعث می‌شود همان روز اول تشکیل هیات تحقیق‌وتفحص، چند صد میلیون از هیئت رئیسه مجلس اعتبار گرفته شود.
او ادامه می‌دهد: زمان ما دست‌کم هر تحقیق ۲۰۰ میلیون هزینه داشت. الان با بالارفتن هزینه‌ها ممکن است بودجه لازم سه برابر شده باشد و کف آن به ۵۰۰ میلیون تومان رسیده باشد.هر چه واحد مورد تحقیق گسترده‌تر باشد هزینه آن بیشتر است. برای مثال چهار خودرو برای تحقیق و تفحص را در نظر بگیرید؛ آن زمان ما برای هر خودرو ۲۵ میلیون تومان می‌دادیم و میشد ۱۰۰ میلیون. ولی الان چهار ماشین در اختیار قرار گیرد می‌شود یک میلیارد.
یوسفیان‌ملا تصریح می‌کند: آن زمان بلیت هواپیما می‌خریدند مثلا برای تحقیق از مناطق آزاد که یکی در جنوب بود و یکی در شمال. تصور کنید یک هیئت ده نفره با هواپیما چندین بار جابجا شوند. سال ۹۲ و ۹۳ هزینه این‌ها حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیون تومان میشد. ۲۵۰ میلیون تومان آن زمان به نظر شما الان یک میلیارد تومان نمی‌شود؟ فقط هم این‌ها نیست. حق ماموریت را هم باید لحاظ کرد. اجاره دفتر تحقیق‌و تفحص هم هست. یا فرضا تصور کنید یک کارشناس را برای ۶ ماه بیاورید و بخواهید مزد بدهید. آیا می توانید کمتر از ماهی ۱۰ میلیون تومان حقوق بدهید؟
او ادامه می‌دهد: هر تحقیق‌و تفحص دست کم دو خودرو با راننده می‌خواهد. دو راننده برای شش ماه تا یکسال چقدر هزینه دارد؟یک ناهار ده نفره راحت بالای یک میلیون تومان می‌شود. چه رسد به سه وعده غذای یک تیم برای دست کم شش ماه.ممکن است حتی تیم تحقیق‌و تفحص برای بررسی مجبور شوند ۲۰ روز جایی دور از شهر مستقر شوند و هزینه اقامت داشته باشند. این‌ها طبیعی است. بدون این هزینه‌ها نمیتوان گزارش تحقیق استخراج کرد.تردید نکنید که رقم تحقیق و تفحصها الان بالای میلیارد است.
این نماینده سابق تاکید می‌کند: اگر تحقیق‌و تفحص مهم باشد و یک سال هم به طول بینجامد من رقم را بسیار بیش از این‌ها می‌بینم. یک تحقیق‌وتفحص معمولی دست کم ۱۰ نماینده و ۱۵ کارمند دارد.خب شش ماه فقط خودرو و خوراکشان یک میلیارد تومان نمی‌شود؟
روند صعودی آمار تحقیق و تفحصها
اصل ۷۶ قانون اساسی می‌گوید مجلس شورای اسلامی حق تحقیق و تفحص در تمام امور کشور را دارد. بر همین اساس ماده ۲۱۲ آیین نامه داخلی مجلس هم مقرر داشته «هرگاه نماینده‌ای، تحقیق و تفحص در هر یک از امور کشور را لازم بداند تقاضای خود را کتبی به هیات رئیسه مجلس ارائه نماید.» در مجلس دهم از مجموعه ۲۰۸ تحقیق و تفحص ارائه شده در مجلس فقط ۹ تحقیق و تفحص در صحن علنی مجلس قرائت شد و ۱۹۹ تقاضا به نتیجه نرسید.
مروری بر ادوار گذشته هم نشان می‌دهد دوره اول مجلس شورای اسلامی هیچ درخواست تحقیق و تفحصی در مجلس اعلام وصول نشد، اما تعداد درخواست‌های تحقیق و تفحص در دوره دوم ۷ مورد، دوره سوم ۹ مورد، دوره چهارم ۱۹ مورد، دوره پنجم ۱۳ مورد، دوره ششم ۲۷ مورد، دوره هفتم ۲۶ مورد، دوره هشتم ۷۲ مورد، دوره نهم ۱۸۲ مورد و در نهایت دوره دهم حدود ۲۰۸ مورد عنوان شده است.
نتایج این بررسی نشان می دهد روند تحقیق و تفحص ها از مجلس اول تا هفتم روندی آرام داشته است اما به یکباره از مجلس هشتم ، با رشد ۱۷۶ درصدی مواجه شده و این روند رو به رشد در مجلس نهم ۱۵۰ درصد و حالا در مجلس یازدهم با رشد دوهزار درصدی نسبت به مجلس دوم مواجه بوده واین مجلس ، بعد از بیش از ۲۰ ماه فعالیت، با حداقل ۲۱۶ مورد، رکورددار تعداد درخواست تحقیق و تفحص در تمام ادوار قوه مقننه است.
تحقیق و تفحص نافرجام از مدیریت قالیباف در شهرداری تهران
تحقیق و تفحص در کنار تذکر و سوال از وزرا ،بسته نظارتی نمایندگان را تشکیل می‌دهد و اهرم‌هایی هستند که مسئولان و مدیران اجرایی را نسبت به عملکردشان در مقابل بهارستان پاسخگو می‌کنند.اگرچه پس از پایان تفحص، نتیجه در صحن قرائت می‌شود و در صورتی که جنبه کیفری داشته باشد به دستگاه قضایی ارجاع‌شده و خارج از نوبت معمول پرونده‌های قضایی مورد بررسی قرار می‌گیرد اما جنجالی ترین تحقیق و تفحص مجلس دهم از شهرداری تهران در زمان محمدباقر قالیباف بود که بعد از اتهام مصطفی میرسلیم به قالیباف برای دادن رشوه به نمایندگان مجلس، در کشاکش موافقان و مخالفان آن، هیچگاه در مجلس قرائت نشد. میرسلیم در رابطه با رشوه ۶۵ میلیاردی گفته بود: «همه مدارک را به دستگاه قضایی ارجاع داده‌ام اصل موضوع به تحقیق و تفحص زمان حضور قالیباف در شهرداری بر می‌گردد.»
تحقیق و تفحص‌های شبهه ناک
تاکنون تعداد اندکی از پرونده‌های تفحص و شکایت‌های ارجاعی به قوه قضاییه منجر به محکومیت و مجازات شده است. ماجرای تحقیق و تفحص از بنیاد شهید در مجلس دهم ، از همان دست تحقیق‌و تفحص‌های پر حرف و حدیث بود. خجسته، نماینده مجلس دهم که رئیس کمیته تحقیق و تفحص از بنیاد شهید بود نیز در مصاحبه‌ای گفته بود: «ما در آن تحقیق و تفحص ۳۰ هزار برگ سند داشتیم اما به نتیجه نرسید.»
او در آن مصاحبه می‌گوید: «متاسفانه تیم‌هایی که برای تحقیق و تفحص و بحث‌های کارشناسی انتخاب می‌کردیم دچار مشکل می‌شدند؛ ما گاهی آنها را نمی‌دیدیم اما بعد مشاهده می‌کردیم امروز یک گزارش می‌دادند، دو هفته بعد یک گزارش متفاوتی ارائه می‌کردند.»
از این رو ، دلیل بی نتیجه بودن ابزار تحقیق و تفحص مواردی است که ضرورت استفاده از ابزارهای کم هزینه تر همچون سوال و تذکر را بیش از پیش جدی می کند. چه آنکه تعدادی از نمایندگان از تحقیق و تفحص های پرخرج برای فشار به وزیر یا مدیری استفاده می کنند و روند اجرای تحقیق و تفحص را غیر شفاف می کند. در مجلس یازدهم که تاکنون رکورد تحقیق و تفحصها را داشته تاکنون گزارش جامع و شفافی از روند اجرای تفحصها و تیم‌های به کارگیری شده و هزینه های آنها ارائه نشده است.
نیاز به اصلاح آیین‌نامه داخلی درباره تحقیق و تفحصها
محمود احمدی بیغش از فراهم نبودن زیرساخت ها برای تحقیق و تفحص خبر داده و گفته « انجام این تحقیق و تفحص نیازمند زیرساخت های لازم از جمله همکاری دستگاه ها، سازمان ها، نهادها و … است از همه مهمتر در برخی مقاطع خود نمایندگان مجلس نیز مخل انجام تحقیق و تفحص هستند.»
اما موانع فقط در مرحله اجرای تحقیق و تفحص ها نیست و آنگونه که رئیس مجلس در پاسخ به پیشنهاد صباغیان نایب رئیس کمیسیون امور داخلی مجلس گفته « برای قرائت نتایج تحقیق و تفحص هایی که در گذشته انجام شده نیاز به اصلاح آیین‌نامه داخلی است» تا اینجای کار برای قرائت ۱۹۹ تحقیق و تفحصی که در مجلس دهم با صرف هزینه به انجام رسیده، راهکاری وجود ندارد.
رسیدن به پاسخ واقعی یا تایید اجباری فرضیه ذهنی؟
این در حالی است نحوه ورود و طرح مسئله نمایندگان برای تحقیق و تفحص ها به گونه است که اغلب آنها نه درپی رسیدن به پاسخ های منطبق با واقعیت به پرسش های خود بلکه و صرفا به دنبال اثبات فرضیه های خود هستند و انتظار دارند گمانه زنی های شان در نتایج و گزارشات نهایی تحقیق و تفحص تایید اجباری شود و همین رویکرد، تفحص ها را از رویکرد بی طرفانه و داوری منصفانه به دور نگه می دارد و نتایج آنها کمکی به حل مشکلات نمی کند
تب تحقیق و تفحص در تمام مجالس فراگیر بوده و این در حالی است که با صرف هزینه های زیاد ، از اثرگذاری محسوس در زندگی و معیشت مردم برخوردار نیست. در یک نمونه عجیب که امروز در مجلس نمایان شد، زمانی که رای‌گیری از عملکرد شرکت مهندسی آب و فاضلاب انجام می شد ، ۵۳ نماینده غایب ، ۲۲ نفر رای ندادند و رای ۱۱ نفر ممتنع بود.
به عبارتی در رای‌گیری مجلس ۳۰ درصد از نمایندگان هیچ نقش و مشارکتی نداشتند! اگر دقیق تر به تحقیق و تفحص ها نگاه کنیم می بینیم شاخص های دقیق و کارشناسی شده ای برای آن وجود ندارد تا تحقیق و تفحص ها از رهگذر عبور پیشنهاد نمایندگان از آن تصویب شود.
ساعت ها صرف هزینه و زمان از آغاز طرح یک تفحص در کمیسیون تا انجام تحقیقات توسط گروه های کارشناسی، هیچ چارچوبی برای اینکه آیا موضوع پیشنهادی نیاز به تحقیق و تفحص دارد یا نه؟ موجود نیست.
با وجود نقاط ضعف وضعیت موجود در صورتی که تیم های تحقیق و تفحص حرفه ای و بی طرف در مجلس بکارگیری شوند از ورود افراد وابسته به جناح ها و یا سفارشی کار جلوگیری شود و از سوی دیگر ، تعیین معیارهای مشخص برای گذار یک مسئله از طرح سوال تا تحقیق و تفحص، چارچوب قابل دفاع تری مقابل داشته باشد، آنگاه تحقیق و تفحص جایگاه واقعی و ارزشمند خود قرار خواهد گرفت .
دستیابی به این هدف، نیازمند تحقیق و تفحصی از روند تحقیق و تفحص هاست تا با آسیب شناسی وضعیت موجود، تدابیری برای مهار نقاط ضعف و کاستی ها اندیشیده شود.
