۶ واقعیت شگفت‌انگیز درباره مورچه‌ها

۱. بیشتر مورچه‌هایی که می‌بینید، ماده هستند

مورچه‌ها دارای سیستم طبقه‌بندی هستند که در آن مسئولیت‌ها تقسیم شده است. ملکه پایه‌گذار کلنی و نقش او تخم‌گذاری است. مورچه‌های کارگر، همه ماده و مسئول عملکرد هماهنگ کلنی هستند. آن‌ها در کلنی وظایف مختلفی مانند مراقبت از ملکه و جوان‌ها، جمع‌آوری غذا، کنترل درگیری‌ها و دفع زباله‌ها را بر عهده دارند. کارگران تقریبا هیچ‌گاه خود فرزندی نخواهند داشت. اکثریت تخم‌ها به کارگر تبدیل خواهند شد اما هنگامی که کلنی آماده باشد، ملکه نسل بعد افراد مولد را تولید می‌کند که شروع به ایجاد کلنی‌های خود خواهند کرد.

اینکه یک مورچه‌ی ماده تبدیل به یک کارگر یا یک ملکه شود، عمدتا به‌وسیله‌ی رژیم غذایی و نه ژنتیک مشخص می‌شود. هر لارو ماده‌ی مورچه که رژیم غذایی غنی‌تری ازنظر پروتئینی دریافت کند، به ملکه تبدیل خواهد شد. دیگر لاروها پروتئین کمتری دریافت می‌کنند که موجب می‌شود به کارگر تبدیل شوند.

۲. مورچه‌های نر همچون اسپرم پروازکننده هستند

برخلاف انسان‌ که جنسیت آن‌ به‌وسیله‌ی کروموزوم‌های X و Y مشخص می‌شود، جنس یک مورچه به‌وسیله‌ی تعداد نسخه‌های ژنومی که دریافت می‌کند، تعیین می‌شود. مورچه‌های نر از تخم‌های بارورنشده حاصل می‌شوند و بنابراین از جانب یک پدر هیچ ژنومی دریافت نمی‌کنند. این بدان معنا است که مورچه‌های نر پدر ندارند و نمی‌توانند پسرانی نیز داشته باشند اما آن‌ها پدربزرگانی داشته و می‌توانند نوه داشته باشند. درمقابل، مورچه‌های ماده از تخم‌های بارورشده حاصل می‌شوند و دو نسخه‌ی ژنومی دارند که یکی را از پدر و دیگری را از مادر خود دریافت کرده‌اند.

مورچه‌های نر مادر دارند ولی پدر ندارند

مورچه‌های نر مانند اسپرم پروازکننده عمل می‌کنند. اینکه آن‌ها فقط دارای یک نسخه از ژنوم هستند، به این معنا است تمام اسپرم‌هایی که تولید می‌کنند، ازنظر ژنتیکی شبیه هم هستند. وظیفه‌ی آن‌ها به‌سرعت به پایان می‌رسد و پس از جفت‌گیری می‌میرند. البته اسپرم آن‌ها می‌تواند در بدن ملکه تا سال‌ها زنده بماند، بنابراین وظیفه‌ی آن‌ها اساسا تولید‌مثل است.

۳. پس از جفت‌گیری، ملکه برای چندین هفته غذا نمی‌خورد

وقتی شرایط گرم و مرطوب باشد، ملکه‌های باکره‌ی بالدار و نرها آشیانه‌ی خود را در جستجوی جفت ترک می‌کنند. این همان رفتاری است که در «روز مورچه‌های بالدار» دیده می‌شود. در مورچه‌های سیاه باغی، جفت‌گیری در حین پرواز و اغلب در ارتفاع چند صد متری انجام می‌شود (بنابراین به آب‌و‌هوای خوب نیاز است). پس از آن ملکه‌ها رویزمین افتاده و بالشان می‌ریزد درحالی‌که نرها سریعا می‌میرند. ملکه‌های جفت‌گیری کرده، مکانی را برای آشیانه انتخاب می‌کنند و حفره‌ای را در زیر زمینی که در اثر باران‌های اخیر نرم شده باشد، ایجاد می‌کنند.

ملکه‌ها در زیر زمین برای چندین هفته غذایی نخواهند خورد، تا زمانی‌که فرزندان خود را که مورچههای کارگر هستند، به دنیا بیاورند. آن‌ها از انرژی ذخیره‌شده در بافت چربی و نیز عضلات زائد پروازی خود برای تولید اولین گروه از تخم‌ها استفاده کرده و این تخم‌ها را با اسپرم ذخیره‌شده که در پرواز جفت‌گیری به‌دست آورده‌اند، بارور می‌کنند. این انبار ذخیره‌ی اسپرم به ملکه‌ها این امکان را می‌دهد که بتوانند در تمام طول عمر تخم‌های بارور بگذراند. ملکه‌ها هرگز دوباره جفت‌گیری نمی‌کنند.

۴. همکاری، مرگ و بردگی

گاهی اوقات دو ملکه برای ایجاد یک آشیانه با هم متحد می‌شوند. این اتحاد مشارکتی آغازین (که شانس ایجاد یک کلنی را افزایش می‌دهد)، به‌محض اینکه کارگرهای بالغ پدیدار شدند، از بین می‌رود و ملکه‌ها تا حد مرگ با هم مبارزه می‌کنند. یک کار بدتر اینکه گاهی کلنی این نوع مورچه‌ها، نوزادان همسایگان خود را می‌دزدند و آن‌ها را به‌عنوان برده پرورش می‌دهند.

اگرچه پرورش برده در تعدادی از گونه‌های مورچه تکامل یافته است اما این موجودات گاهی نیز سطوح خارق‌العاده‌ای از مشارکت را به نمایش می‌گذارند. یک مثال فوق‌العاده، ابرکلنی مورچه‌های آرژانتینی (Linepithema humile) است که از سواحل اروپایی ایتالیا به شمال غرب اسپانیا گسترش یافته و از میلیاردها کارگر عضو میلیون‌ها آشیانه‌ی همکار تشکیل شده است.

۵. مورچه‌های ملکه برای چندین دهه زندگی می‌کنند ولی نرها برای یک هفته زنده می‌مانند

کار ملکه پس از ایجاد کلنی به اتمام نمی‌رسد و او باید سال‌های متمادی همچنان تخم‌گذاری کند. در آزمایشگاه، ملکه‌های باغی سیاه برای حدود ۳۰ سال زندگی کرده‌اند. کارگران برای حدود یک سال و نرها کمی بیش از یک هفته زنده می‌مانند. این اختلاف فوق‌العاده در ماندگاری صرفا ناشی از نحوه‌ی فعال و غیرفعال شدن ژن‌ها است.

۶. مورچه‌ها به انسان‌ها و محیط کمک می‌کنند

مورچه‌ها تأثیر قابل‌توجهی روی اکوسیستم‌ها در سرتاسر جهان دارند و نقش‌های آن‌ها متنوع است. درحالی‌که برخی از مورچه‌ها به‌عنوان آفت درنظر گرفته می‌شوند، برخی دیگر به‌عنوان عوامل کنترل بیولوژیکی عمل می‌کنند. مورچه‌ها ازطریق انتشار بذرها، گرده‌افشانی گیاهان و بهبود کیفیت خاک تأثیر سودمندی بر اکوسیستم‌ها دارند. مورچه‌ها همچنین می‌توانند به‌عنوان منبع بالقوه‌ای برای تولید داروهای جدیدی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها به سلامتی ما نیز کمک کنند. بنابراین بار دیگر وقتی شما مورچه‌ای را دیدید، به‌جای اینکه به فکر کشتن او باشید، به سودمندی و شگفت‌انگیزی این جانور فکر کنید.