اظهارات ظریف می‌تواند راه‌حل پیشنهادی ایران برای عبور از این مرحله به حساب بیاید. به‌ویژه آنکه او و همکارانش در روزهای گذشته مرتبا تأکید کرده‌اند فرصت زیادی برای تصمیم‌گیری در‌این‌باره نیست و ایالات متحده باید هرچه زودتر تصمیم خود را در این زمینه بگیرد.
به گزارش نباء خبر، وزیر امور خارجه ایران برای مسئله بازگشت به برجام، وساطت اتحادیه اروپا را پیشنهاد داد. محمدجواد ظریف در گفت‌وگو با سی‌ان‌ان درباره بحثی که بر سر بازگشت به برجام بین آمریکا و ایران شکل گرفته است، جوسپ بوررل را دارای پتانسیل نقش‌آفرینی خواند.
در روزهای گذشته بحث درباره بازگشت ایالات متحده به برجام و بازگشت ایران به تعهدات، به چرخه‌ای تکراری افتاده که در آن، مقامات ایران تأکید می‌کنند اول آمریکا باید به برجام بازگردد تا ایران بتواند از اقداماتی که در واکنش به این خروج انجام شده، برگردد و از طرف دیگر مقامات آمریکایی می‌گویند این کشور به شرط بازگشت ایران به تعهداتش، به توافق بازخواهد گشت. ظریف در مصاحبه با کریستین امان‌پور در‌این‌باره گفت: «همانطورکه می‌دانید در داخل برجام، سازوکارهایی در نظر گرفته شده؛ یکی از آنها کمیسیون مشترک است و کمیسیون مشترک دارای یک هماهنگ‌کننده است. هماهنگ‌کننده دارای دو عنوان است: پیش‌از‌این فدریکا موگرینی بود و اکنون جوسپ بوررل است». او ادامه داد: «او یک عنوان تحت نماینده اتحادیه اروپا در موضوع سیاست دفاعی خارجی دارد و عنوان دیگر او، هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک است. او می‌تواند از هر دو عنوان برای آنچه آمریکا و ایران باید انجام دهند، استفاده کند». ظریف گفت او می‌تواند هماهنگی ترتیب اقدامات بین دو طرف را انجام دهد. در‌این‌میان البته شایان توجه است که ظریف در حالی خواستار نقش‌آفرینی نماینده اتحادیه اروپا در این زمینه شده که آنتونی بلینکن، وزیر خارجه دولت بایدن، به ارتباطات مثبت و قوی خود با اروپایی‌ها شناخته می‌شود و از‌این‌رو می‌توان گفت فرصت این نقش‌آفرینی برای بوررل به‌خوبی فراهم است.
اشاره ظریف به نقش‌آفرینی بوررل البته در حالی است که جایگاه او، عملا ایفای همین نقش در مذاکرات برجام بوده است. به‌ویژه از زمانی که مذاکرات برجام با ورود دو کشور شرقی جدی‌تر شد، نقش‌آفرینی کاترین اشتون که در آن زمان همین سمت را داشت، بسیار بیشتر از خاویر سولانا شد و پس از او نیز موگرینی این کار را ادامه داد. نماینده ارشد اتحادیه اروپا در روابط خارجی و سیاست‌های امنیتی، به‌عنوان نماینده اتحادیه اروپا در مذاکرات برجام، همواره نه به‌عنوان یکی از طرف‌های مذاکره که در محتوای مذاکره ورود می‌کند که به‌عنوان بازیگری برای کنترل تنش‌ها و حفظ فرم و جریان گفت‌وگوها در مذاکرات نقش داشته است. بوررل البته فرصت چندانی برای ایفای این نقش نداشته است و حالا می‌تواند وارد این جایگاه شود. عبارتی که ظریف برای ایفای نقش بوررل در این مصاحبه به کار برده نیز معنادار است. او گفته بوررل می‌تواند هماهنگی یا کوریوگرافی گام‌های بعدی را بردارد. این اصطلاح که از هنرهای نمایشی می‌آید، اشاره به طراحی حرکاتی است که بناست در یک نمایش استفاده شود. از حرکات موزون تا حرکات رزمی و در خارج از عالم هنر برای کسی که گام‌ها و اقدامات دو طرف را می‌چیند و تنظیم می‌کند، به کار می‌رود.
پیشنهاد عبور از بن بست کلامی
اظهارات ظریف می‌تواند راه‌حل پیشنهادی ایران برای عبور از این مرحله به حساب بیاید. به‌ویژه آنکه او و همکارانش در روزهای گذشته مرتبا تأکید کرده‌اند فرصت زیادی برای تصمیم‌گیری در‌این‌باره نیست و ایالات متحده باید هرچه زودتر تصمیم خود را در این زمینه بگیرد. این موضع‌گیری در سایه موضع‌گیری‌های پیشین، تمایل ایران برای عبور از این تقابل کلامی و گذر به اقدامات عملی را نشان می‌دهد. این موضع‌گیری البته در سایه حرف‌های اخیر وزیر خارجه آمریکا می‌تواند نشانه‌هایی از نزدیک‌شدن دو طرف به تصمیم نهایی برای احیای برجام به حساب بیاید.
بوررل: برجام معیار استقلال اقتصادی اروپا شد
کمی بعد از این صحبت‌های ظریف بود که بوررل یادداشتی درباره راهبرد استقلال اقتصادی اروپا منتشر کرد و در میانه آن، به جایگاه برجام پرداخت. بوررل در این یادداشت به پیامدهای ناشی از خروج آمریکا از برجام و ناتوانی اتحادیه اروپا در عمل به مزایای اقتصادی وعده داده‌شده در این توافق اشاره کرد و نوشت: «ما اهمیت راهبرد استقلال اقتصادی اروپا را با برجام اندازه‌گیری کردیم». این توافق به گفته مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، «یکی از دستاوردهای بزرگ دیپلماسی اروپایی است که اجرای آن به دلیل خروج آمریکا و تحریم‌های یک‌جانبه دولت ترامپ زیر سؤال رفته است». او اذعان کرد: «ما در سال‌های اخیر قادر به حمایت از تجارت قانونی بین شرکت‌های اروپایی و ایران نبوده‌ایم».
بوررل در این یادداشت وابستگی بیش‌ازحد به دلار آمریکا را یکی از ضعف‌های اساسی اروپا عنوان کرد که باید در سایه تقویت یورو مورد توجه قرار گیرد. وی افزود که این میزان از وابستگی به دلار منجر به خطرات اقتصادی و هزینه‌های مضاعف برای بازیگران اروپایی شده است. این در حالی است که نوسان نرخ تسعیر دلار/ یورو و مشکلات بازیگران بخش‌های خصوصی و عمومی برای کسب درآمد در بازارهای مالی اروپا به دلیل فقدان تمایل به سرمایه‌گذاری از دیگر چالش‌های اروپا به شمار می‌رود. وی با تأکید بر اینکه اتحادیه اروپا باید استفاده از یورو را در معاملات بین‌المللی رواج دهد افزود: «یورو دومین ارز مورد استفاده در جهان است اما باید در نظر داشت که پس از بحران اقتصادی سال‌های ۲۰۰۸ – 2009 روند معکوس طی کرده و وزن خود را از دست داده است».
ضعف سازوکارهای مالی اروپا، اینستکس را بی‌اثر کرد
او در بحث درباره مشکلات سازوکارهای مالی در اروپا نیز باز به برجام رسید. مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به ضرورت حفاظت از سازوکارهای مالی مستقر در اروپا مانند سوییفت، یوروکلیر و کلیراستریم در برابر دخالت‌های آمریکا اشاره کرد و یادآور شد که تحریم‌های دولت ترامپ در پی خروج از برجام، اثرات نامطلوبی را بر عملکرد آنها داشته است. وی با تأکید بر اهمیت حفاظت بهتر از ابزارهای مالی اروپا تصریح کرد: «ما باید از اینکه یک کشور ثالث بتواند تحریم‌های یک‌جانبه خود را بر این ابزارها اعمال کند، جلوگیری کنیم. از این منظر، کمیسیون، بانک مرکزی و نهادهای ذی‌ربط اروپایی راهکارهایی را برای مقابله با چنین تدابیر غیرقانونی بررسی خواهند کرد». بوررل برای مثال در این زمینه به سازوکار ویژه مالی اروپا و ایران، اینستکس، اشاره کرد که به گفته او در سال ۲۰۱۹ به‌عنوان یک ابزار مالی اروپایی برای تسهیل تجارت قانونی با ایران راه‌اندازی شد. وی یادآور شد: «من سال گذشته زمان زیادی را صرف بررسی این سازوکار کردم اما اثربخشی آن تاکنون محدود بوده است. برای اطمینان از جریان بی‌وقفه خدمات مالی ضروری بین اروپا و شرکای تجاری قانونی، راه‌هایی را برای بهبود سریع اینستکس پیدا خواهیم کرد». مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا همچنین به‌کارگیری قانون مسدودساز اتحادیه اروپا برای حمایت از شرکت‌های اروپایی در برابر تحریم‌های خارجی را مورد اشاره قرار داد و یادآور شد که این قانون در ماجرای خروج آمریکا از برجام چندان با استقبال بنگاه‌های اقتصادی اروپا مواجه نشده و اثربخش نبوده است. او خواستار تجدید‌نظر در این قانون شد. بوررل در پایان این نوشتار با تأکید بر اهمیت راهبرد اقتصادی اروپا افزود: «ما با دراختیارداشتن یورو ابزار قدرتمندی را برای گسترش استقلال اقتصادی اروپا در اختیار داریم به این شرط که از آن هوشمندانه و مؤثر استفاده کنیم».
این تأکیدات بوررل در این زمینه البته در حالی مطرح می‌شود که او پیش‌تر نیز از منتقدان جدی رویکرد دولت پیشین آمریکا در قبال اروپا و در قبال ایران بوده است. از سوی دیگر، تمایل به استقلال در اتحادیه اروپا در مقابل متحد فرااقیانوسی و هم‌زمان افزایش سازوکارهای مشترک در اتحادیه، در میان مواضع دیگر رهبران این اتحادیه نیز پیش‌تر مطرح بوده است. امانوئل مکرون چندی پیش حتی خواستار شکل‌گیری نیروی نظامی مشترکی برای اتحادیه اروپا نیز شده بود. نکته قابل‌توجه در این زمینه اینجاست که اکنون با وجود تغییر دولت آمریکا و جانشینی دولتی نزدیک‌تر به اتحادیه اروپا، باز هم بوررل به این نکات اشاره کرده است.
بلینکن و تأکید بر فرصت محدود
بعد از چندین هفته تأکید مقامات ایران بر فرصت اندک برای تصمیم‌گیری، آخرین اظهارنظر وزیر خارجه جدید آمریکا از زاویه‌ای دیگر به همین نکته اشاره دارد. آنتونی بلینکن، در گفت‌وگو با ان‌بی‌سی هشدار داد که ایران ماه‌ها با تولید مواد شکافت‌پذیر کافی برای ساخت سلاح هسته‌ای فاصله داشته ولی اگر این کشور همچنان به رفع محدودیت‌های مندرج در توافق هسته‌ای ادامه دهد، این فاصله زمانی می‌تواند به «چند هفته» کاهش یابد. بلینکن گفت ایالات متحده تمایل دارد به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ بازگردد ولی این اقدام مشروط به این است که ایران به برجام بازگردد و به آن متعهد باشد و در‌عین‌حال با آمریکا و متحدانش برای رسیدن به یک توافق «طولانی‌تر و مستحکم‌تر» که شامل سایر موارد است، همکاری کند. در پاسخ به این موضع‌گیری، سخنگوی وزارت خارجه ایران بار دیگر گفته بود شرط بازگشت ایران به تعهداتش بازگشت آمریکا به توافق است. این هشدار بلینکن درباره موضوعی که در میان فهرست اهداف ایالات متحده و متحدان غربی در مذاکرات برجام بوده است، البته بار دیگر اشاره یک مقام آمریکایی به خطرناک‌بودن ایران از نگاه آن کشور است اما در‌عین‌حال، به صراحت تبیین می‌کند که بیرون‌ماندن ایران از تعهداتش در جهت خلاف چیزی است که مخالفان این توافق مدعی آن هستند و گزینه مطلوب‌تر برای آمریکا این است که به توافق برگردد، پیش از آنکه این چند هفته طی شود.
ظریف: آمریکا برگردد، ایران بلافاصله آماده پاسخ است
وزیر امور خارجه ایران در دیگر بخش‌های این مصاحبه، افزود: «ایالات متحده باید حسن نیت خود را برای بازگشت به توافق هسته‌ای ایجاد کند؛ چرا‌که ایالات متحده به دلیل تصمیم خودشان برای خروج از توافق هسته‌ای بدون توجه به ریشه‌های موجود در داخل آن، خارج شد». وزیر امور خارجه ایران ادامه داد: «از طرف دیگر ایران از سازوکارهای توافق هسته‌ای برای محدودکردن همکاری خود استفاده می‌کند، اگر بند ۳۶ را بخوانید ما کاملا مطابق با توافق هسته‌ای عمل کردیم».
ظریف اضافه کرد: «اکنون ایالات متحده باید دوباره به اجرای تعهداتش بازگردد که در آن صورت، ایران بلافاصله برای پاسخ‌دادن آماده خواهد شد». وی با تأکید بر اینکه در اینجا زمان مطرح نیست، اظهار کرد: «مسئله این است که آیا ایالات متحده و دولت جدید می‌خواهد از سیاست‌های قدیمی، سیاست‌های شکست‌خورده دولت ترامپ، پیروی کند یا خیر». وزیر امور خارجه ایران افزود: «در این صورت می‌توانیم درباره مسئله دیگری که رئیس‌جمهور بایدن مطرح کرده است، بحث کنیم. توافق هسته‌ای براساس آنچه می‌توانستیم توافق کنیم و نمی‌توانستیم توافق کنیم، مورد مذاکره قرار گرفت».
در برجام تصمیم گرفتیم درباره موضوعات دیگر حرف نزنیم
ظریف ادامه داد: «این توافقی است که انجام شده است. ایالات متحده مجبور است آنچه را درباره آن توافق کردیم، بپذیرد. ما تصمیم گرفتیم درباره برخی موارد به توافق نرسیم؛ نه به این دلیل که آنها را نادیده گرفتیم، بلکه به این دلیل که ایالات متحده و متحدانش برای انجام آنچه لازم بود، آماده نبودند». وی اضافه کرد: «آیا ایالات متحده آمادگی دارد فروش سلاح به منطقه ما را متوقف کند، اگر می‌خواهد درباره دفاعی ما صحبت کند؟ ما یک‌هفتم عربستان سعودی با دو‌و‌نیم برابر جمعیت صرف دفاع می‌کنیم». رئیس دستگاه سیاست خارجی ایران اظهار کرد: «آیا ایالات متحده آماده کاهش صدها میلیارد دلار اسلحه‌ای است که به منطقه ما می‌فروشد؟ آیا ایالات متحده آمادگی دارد جلوی کشتار کودکان در یمن را بگیرد تا بخواهد درباره وضعیت یمن صحبت کند؟ هنگام مذاکره درباره توافق هسته‌ای، ایالات متحده برای بحث درخصوص این مسائل آماده نبود». ظریف اظهار کرد: «به همین دلیل توافق کردیم که توافقی را که بهای آن را پرداخت می‌کنیم، محدود کنیم. شما می‌دانید که محدودیت‌های خرید تسلیحات ایران برای پنج سال تمدید شد، این محدودیت در ماه اکتبر برداشته شد؛ زیرا ما درباره مسائل منطقه و همچنین درمورد مسائل موشکی نیز توافق نکردیم».
وی با بیان اینکه در سال ۲۰۲۳ مسئله موشک‌ها هم برطرف خواهد شد، اظهار کرد: «طبق قطع‌نامه‌های قبلی، مسئله موشکی زمانی موضوع خواهد شد که ایران توانایی تولید کلاهک جنگی را داشته باشد؛ بنابراین موضوع بی‌اهمیت و بی‌ربط خواهد بود». رئیس تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران درباره اظهارات همتای آمریکایی خود که گفته بود اگر ایران به تعهداتش عمل کند، آن را بررسی خواهد کرد و سپس اقدام متناسب را انجام می‌دهد، گفت: «هیچ مکان یا فرایندی برای همسان‌سازی اقدامات وجود ندارد تا بتوان کاری را با هماهنگی انجام داد».
ما حسن نیتمان را اثبات کرده‌ایم
وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران اضافه کرد: «به‌وضوح، تمام اقداماتی که ایران انجام می‌دهد، از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تأیید و نظارت می‌شود. ما نشان داده‌ایم که به وعده‌های خود عمل می‌کنیم، طرفی که نتوانسته است نشان دهد که به وعده‌های خود عمل می‌کند، ایالات متحده بوده است». ظریف اظهار کرد: «همانطورکه گفتم، ایالات متحده نیاز به اثبات حسن‌نیت خود دارد، همچنان که ما پیش از آن حسن‌نیتمان را اثبات کرده‌ایم. ما از محدودیت‌های توافق هسته‌ای دور هستیم برای اینکه ایالات متحده تلاش می‌کند یک جنگ اقتصادی کامل علیه ایران تحمیل کند». وی تصریح کرد: «اکنون اگر متوقف شود، ما به انطباق کامل برمی‌گردیم. برخی از موارد، مثل موردی که شما به هشت هزار پوند ذخیره اورانیوم غنی‌شده اشاره کردید، می‌تواند در کمتر از یک روز به مقدار قبلی بازگردد؛ همچنان که پیش از این انجام دادیم، اورانیوم غنی‌شده را فرستادیم و در قبال آن کیک زرد دریافت کردیم». رئیس دستگاه دیپلماسی ایران تأکید کرد: «برخی موارد دیگر ممکن است چند روز یا چند هفته طول بکشد، اما بیش از زمان ایالات متحده برای عمل به دستورات اجرائی به منظور بازگرداندن فعالیت‌های حمل‌ونقل، بانکداری، نفت ایران و سایر مواردی که رئیس‌جمهور ترامپ آن را نقض کرد، طول نمی‌کشد».
ما نقض توافق نکردیم، کاهش تعهدات داشتیم
ظریف درباره قانون راهبرد لغو تحریم و اخراج بازرسان که از آن به‌عنوان نقض تعهدات ایران نام برده شد نیز گفت: «این مواردی که انجام دادیم، نقض توافق از طرف ما نبود، بلکه بخشی از کاهش تعهد ما بود». وی افزود: «زیرا اینها تعهدات داوطلبانه‌ای هستند که انجام می‌شوند. ما بازرسان را بیرون نمی‌ریزیم، بلکه تعداد آنها را کاهش می‌دهیم. همان‌طور که می‌دانید امروز ایران سخت‌گیرانه‌ترین فرایند بازرسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را نسبت به هر کجای دیگر جهان دارد». رئیس دستگاه سیاست خارجی ایران اظهار کرد: «اقدامات ایران بارها و بارها مورد بازرسی بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار گرفته است. ما این مسئله را محدود خواهیم کرد، اما راه‌حل بسیار ساده‌ای برای آن وجود دارد که بازگشت ایالات متحده به اجرای تعهدات خود پیش از آن تاریخ است. آن تاریخ، یک روز مهم است».
